Van 1919 tot nu
De tijdlijn hieronder is aflopend: de nieuwste ontwikkelingen komen telkens bovenaan te staan. Afkortingen:
SMAN = Stichting Monumenten Amsterdam Noord. HCAN = Historisch Centrum Amsterdam Noord.
In beroep bij de bestuursrechter op 12 september 2022
Op 12 september wordt het verzoek tot voorlopige schorsing van werkzaamheden van SMAN behandeld en mogelijk ook het beroep dat SMAN heeft aangetekend tegen het besluit van B&W om alle bezwaren ongegrond te verklaren. SMAN verzoekt de rechter dat besluit te vernietigen en B&W op te dragen eerst duidelijke richtlijnen te geven voor herbouw en reconstructie van wat er gesloopt en weggenomen is. Het enige document daarover is een plattegrond van Dura Vermeer. Een bouwbeschrijving door Dura en een uitvoerig advies met motivering van de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit ontbreken. Terwijl het niet alleen om kleine veranderingen maar juist herbouw en reconstructie na sloop betreft in een gemeentelijk monument.
Bezwaren tegen omgevings-vergunning ongegrond verklaard
De omgevingsvergunning die de gemeente in maart 2022 aan Dura Vermeer heeft verleend voor verbouwing tot woning betreft veranderingen van de ruimtelijke plattegrond en beschadiging c.q. vernietiging van de belevingswaarde. Op 8 juni 2022 is er een hoorzitting van de bezwarencommissie van de gemeente: de bezwaren van SMAN en HCAN worden besproken en in juli 2022 alle ongegrond verklaard. B&W neemt dat advies over.
Bouwwerkzaamheden geschorst
Op 28 maart 2022 krijgt Dura Vermeer de vergunning het interieur te renoveren tot volwaardige woning. Op 25 mei 2022 wijst de voorzieningenrechter ons verzoek de bouwwerkzaamheden te schorsen toe. Tot 6 weken na het besluit over de door ons ingebrachte bezwaren mag er niet gebouwd worden. Dura Vermeer bouwt toch een meterkast in de WC-ruimte, een verandering van plattegrond die juist betwist wordt.
In februari en maart 2022: heien, vlechten en storten betonvloer.
Voor het uithakken van de betonnen vloeren en de terrazzovloer en het wegbreken van de niet dragende muren komt er zwaar materieel in de kleine ruimte.
De werklieden – die weten dat het om een monument gaat – zijn voorzichtig. Werken in die kleine ruimte vergt veel tijd. Er is nog geen omgevingsvergunning voor de daarop volgende verbouwing.
Wanden en vensters beschermd
Tijdens de werkzaamheden voor funderingsherstel zijn de vensters en de wanden van de dragende muren, de schouw en het trapje zorgvuldig afgetimmerd met houtplaten. Houtwerk en tegels zijn opgeslagen in een container bij de bouwplaats. HCAN volgt de werkzaamheden op de voet en maakt foto’s en video-opnamen. Dura Vermeer geeft daar toestemming voor.
Januari 2021: vergunning voor sloop i.v.m. funderingsherstel
Het stadsdeelbestuur geeft in september 2022 een omgevingsvergunning af voor sloop van alle vloeren en plafonds en van de niet-dragende muren. Het opstaande houtwerk, de deuren en de weggenomen tegels moeten bewaard blijven voor terugplaatsen. Het trapje en de schouw moeten op hun plaats blijven. Een zeer ernstige aderlating die het extra belangrijk maakt toe te zien op zorgvuldig herbouwen en reconstrueren. Doet de gemeente dat?
Begin 2021: sleutel ingeleverd, boek gepubliceerd
Door de pandemie konden we het interieur van Begoniastraat 6 huis na de herfst van 2019 niet meer openen voor publiek. Op 3 februari 2021 leverden we de sleutel in bij de bedrijfsafdeling van Ymere.
Tegelijk werd het boek ‘Je gaat het pas zien als je het doorhebt’ gepubliceerd. Het is te koop bij de boekhandels in Noord en bij HCAN.
Hoge cultuurhistorische waarde
“De winkelwoning Begoniastraat 6-huis heeft een hoge cultuurhistorische waarde als vrijwel gaaf bewaard gebleven winkel-woonhuisinterieur in een Amsterdamse arbeidersbuurt. De authentieke sfeer in de nu honderdjarige winkelwoning is nog goed te beleven doordat renovaties en
ingrijpende verbouwingen uitbleven. Verder ontleent deze voormalige melkwinkel van de
Oostzaner Albert Lust een cultuurhistorische waarde aan het feit dat deze winkelier tevens
voorzitter was van de socialistische melkslijters coöperatie “Nieuw Leven”. Als zodanig speelde hij in de periode 1918-1926 een belangrijke rol in de Melkoorlog.” (Advies CRK)
November 2020: gemeentelijk monument
Het stadsdeel wijst de status gemeentelijk monument toe op advies van de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit (CRK).
“De commissie adviseert u Begoniastraat 6-huis, met oorspronkelijke winkel op de begane grond en bijbehorende woningdeel (overloop en achterkamer) op de verdieping, te beschermen als gemeentelijk monument, vanwege de bijzondere cultuurhistorische waarde als enig vrijwel gaaf overgebleven exemplaar van de winkelwoningen binnen de architectonisch en stedenbouwkundig
gewaardeerde Van der Pekbuurt.”
Zienswijze van SMAN genegeerd
Tegen dat voornemen maakte Ymere in november 2019 bezwaar in een zienswijze: het was niet monumentwaardig en zou dan geen woning kunnen worden. SMAN vroeg in zijn zienswijze juist het interieur als geheel in de staat van 2019 tot monument te verklaren, inclusief de gebruikssporen. Dit om te voorkomen dat het anders alsnog in onderdelen veranderd of verminkt zou mogen worden. Het DB van stadsdeel Noord weest het interieur van Begoniastraat 6 huis als gemeentelijk monument aan. De vraag van SMAN werd niet beantwoord.
Aanvraag monumentenstatus
In mei 2019 vroegen we deskundigen naar hun oordeel. Het werd duidelijk dat het het bouwkundig interieur de status gemeentelijk monument moest krijgen om het voor sloop te behoeden. De Stichting Monumenten Amsterdam Noord (SMAN) vroeg in juli 2019 die status aan aan , Monumenten en Archeologie stelde een rapport op, de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit adviseerde toewijzing van de status. Het stadsdeel publiceerde on oktober 2019 een voornemen tot besluit.
11 mei 2019: Tentoonstelling
Op 11 mei 2019 openden we een tentoonstelling die in 14 weekeinden ruim 1400 bezoekers trok. Ze bleven gemiddeld een uur geboeid luisteren naar de verhalen die met het winkeltje verbonden zijn. Waarover? Van der Pek en de pioniers van de volkshuisvesting, de woningellende, het wonen toen en nu, melk als volksvoedsel nr. 1 en de melkoorlog, de rol van Lust als voorzitter van socialistische melkslijters en veel lijnen van vroeger naar nu.
1 mei 2019: we krijgen de sleutel
Ymere gaf HCAN de bedrijfsruimte tijdelijk in gebruik om er een tentoonstelling te maken. Met de waarschuwing dat er in september 2019 daar binnen al sloop zou plaatsvinden in verband met herstelfundering. We brachten in een week door het wegnemen van hardboard en wegkrabben van de bovenste verflaag meer van het authentieke interieur tevoorschijn: met de originele kleuren. Zo lieten wij ook sporen na.
15 februari 2019: de ontdekking
Frits Prior van Historisch Centrum was bezig een tentoonstelling over 100 jaar Van der Pek te maken. Op een avond reed hij door de Begoniastraat en ontdekte hij – de deur stond open – het bouwkundig interieur van Begoniastraat 6 huis: de plattegrond, vrijwel al het houtwerk, de plafonds, muren en vloeren waren nog zoals ze i n 1919 gemaakt waren. Niet gaaf, maar door 50 wonen en 100 jaar bedrijfsvoering versleten.
Begoniastraat 6 huis bedrijfsruimte
Len de Graaf en Maarten Boon mochten in 1969 de grotere woning op eenhoog betrekken. De winkelwoning kreeg een winkelbestemming. Zij onttrokken daardoor drie kamers aan het woningbestand en moesten f 8.500 boete betalen. Begonia-straat 6 huis is nooit gerenoveerd omdat het van 1969-2019 bedrijfsruimte was.
Het laatste melkslijtersgezin
In 1967 kwamen Len de Graaf en Maarten Boon met hun gezin in Begoniastraat 6 huis wonen. De melkzaak was inmiddels kruidenierswinkel geworden. Maar de concurrentie van opkomende supermarkten was al groot. En de winkelwoning was te klein. Waar moest je de voorraad laten. de woonkamer, slaapkamer en hal stonden vo dozen.
Behangselpapier van zes melkslijters
Het bijzondere van de winkelwoning is dat zes melkslijtersgezinnen er tussen 1920 en 1974 zichtbaar hun sporen achterlieten: in de behangsellagen in de slaapkamer en in de gebruikssporen op vloeren, muren en deuren.
Interieurfoto
Het is heel bijzonder dat er van het gezin Lust-Van Vuure in 1922 een foto is gemaakt in hun woonkamer. Daardoor weten we iets over hun inrichting. De naaimachine, de boekenkast en de krantenhanger op de foto zijn bewaard in de familie. Dat een melkslijter zelf duurbloemenbehang liet plakken is bijzonder. Daar zit een heel verhaal aan vast. Niet van elk winkeltje is er zoveel bekend.
De eerste uitbaters
De eerste uitbaters van Melkinrichting ‘Nieuw Leven’ op Begoniastraat 6 huis waren Albert Lust en Grietje van Vuure. Zij kwamen er in 1920 wonen. Hij liep liep zijn melkwijk met een handkar, zij verkocht in de winkel. Opvallend sjiek zijn de moderne letters op het raam en de advertenties die hij in de socialistische krant ‘Het Volk’ plaatste.
Wie kwamen er wonen?
Van der Pek stierf in maart 1919. In dat jaar werden er al een straat en een plein naar hem vernoemd: Van der Pekstraat en Van der Pekplein. Uit de verkrotte arbeiderswijken in de stad kwamen grote gezinnen naar de nieuwe ruime woningen. In de zomer van 1919 zoemden de vliegtuigjes van de ELTA-tentoonstelling boven de lage huizen.
De bouw van de Van der Pekbuurt
1918-1919. De Van der Pekbuurt is de eerste arbeiderswijk in Amsterdam die door een architect werd ontworpen. Van der Pek (1865-1919) ontwierp een soort tuindorp met in het oudste stuk kromme straatjes. In de knikken daarvan kleine winkels met een trechtervormige plattegrond. Een daarvan was winkelwoning Begoniastraat 6 huis.